Bảo tồn và phát huy

TRANG CHỦ	VỀ VĂN HÓA	SỬ KÝ	ĐỊA DƯ	ĐỊA DANH LỊCH SỬ
SẮC DÂN VIỆT	XÃ HỘI VIỄT	GIA ĐÌNH VIỆT	VĂN HỌC	MỸ THUẬT
PHONG TỤC VIỆT	TÍN NGƯỠNG VIỆT	GIÁO DỤC&DẠY CHỮ	CÁC NGHỀ NGHIỆP	CÁC LỄ HỘI
Y &TRANG PHỤC	ẨM THỰC VIỆT	Y & DƯỢC VIỆT	VÕ & DƯƠNG SINH	DU LỊCH
THUYẾT PHONGTHỦY	LỊCH & TƯỚNG SỐ	NIỀM TỰ HÀO	NỖI LO ÂU	VĂN NGHỆ

Ban Biên Tập

Phạm x.Khuyến

TrườngThy

Xuân Bích

Nguyễn

Lê Hiếu

HươngKiều Loan

Dươngvăn Phối

Đặng văn

Minh

PhạmLiên Anh

PhạmKim Liên

Trần v. Quang

Nguyễn A.Tuấn

Xin click

các mục

Trang Mỹ Thuật

Một chút ý niệm về Mỹ Thuật

cho giới trẻ Việt xa quê hương

Nghệ thuật là con đường ý nghĩa nhất, sâu xa nhất dẫn vào thế giới tâm linh. Có hai loại nghệ thuật. Nghệ thuật chủ quan và nghệ thuật khách quan. Nghệ thuật nào cũng làm cho lòng người rung động để rồi hướng con người vươn tới ý nghĩa của cuộc đời.Đề cập tới nghệ thuật khách quan tức là nói đến các ngành Kiến trúc , điêu khắc và hội họa, Nói đến nghệ thuật tức là nói đến mỹ thuật vỉ hai từ ngữ này có liên hệ chặt chẽ với nhau. Để có ý niệm về nghệt thuật Việt, xin mời quí vị đọc đoạn văn dưới đây: " Vai trò Trường Mỹ Thuật Đông Dương" của tác giả Huỳnh hữu Ủy.

Vai trò trường Mỹ Thuật Đông Dương

Trích một đoạn văn của Tác giả Huỳnh Hữu Ủy

Muốn hiểu được nền nghệ thuật hiện đại Việt nam, chúng ta phải nhìn trở lại vai trò của trường Mỹ Thuật Thuật Đông Dương hình thành vào giữa thập niên 20 của thế kỷ 20-----.

Sự ra đời của Trường Mỹ Thuật Đông Dương ( Ecole des beaux Arts de l’Indochine) đã làm thay đổi toàn bộ cách nhìn, những phương tiện biểu cảm, những lề lối phát lộ đời sống bên trong của người nghệ sĩ.

(Tình Mẫu Tử, tranh lụa của họa sĩ Lê Thị Lựu------------------>)

Trường Mỹ Thuật Đông Dương hình thành với mục đích đào tạo nghệ sĩ bản xứ dưới ảnh hưởng của phương pháp và tư tưởng Pháp như đơn xin mở trường của Victor Tardieu được toàn quyền Merlin thông qua ngày 27 tháng 10 năm 1924. Có lẽ nên trở lại với hoạ sĩ Victor Tardieu (1870-1937) là người đặc biệt rất có công với nền nghệ thuật hiện đại của chúng ta. Năm 1920 được giải thưởng Mỹ Thuật Đông Dương, Victor Tardieu viếng thăm Đông Dương, ông đã có dịp nghiên cứu qua các ngành mỹ thuật, mỹ nghệ của ta, thăm viếng các lăng tẩm, đền đài và đã nhận ra rằng Việt Nam có một nền Mỹ thuật cổ truyền phong phú, khiếu thẩm mỹ của người Việt rất tinh tế nếu được hướng dẫn và huấn luyện chu đáo; lại đưa thêm vào một phương pháp mới khoa học hơn thì chắc chắn là nền Mỹ thuật Việt Nam sẽ tiến triển nhiều.. Với nhận xét xác đáng ấy, ông đã vận động, nhiều lúc cả với tinh thần tranh đấu để trường Mỹ Thật Hà Nội được ra đời, bổ túc cho các trường mỹ thuật-mỹ nghệ đã được thành loập trước đây.

Trường Mỹ Thuật Hà Nội được hình thành, bao gồm 4 ban: Kiến trúc, Hội hoạ, Điêu khắc và Mỹ Nghệ thực hành. Thành phần giảng huấn toàn là người Pháp, có một phụ giáo người Việt là Nguyễn Nam Sơn tức Nguyễn văn Thọ.. Một người học trò rất được Victor Tardieu yêu mến và vể sau đã làm rạng danh Trường Mỹ Thuật Hà Nội là Lê Văn Đệ, khi nhìn lại quá khứ cũng đã có sự nhận xét “ Trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Hà Nội ra đời đã mở một kỷ nguyên mới cho nền Mỹ Thuật Việt Nam, vì đem lại cho các nghệ sĩ những phương pháp và kỹ thuật chuyên môn Tây Phương về các ngành mỹ nghệ và mỹ thuật. Cá tính thuần tuý của mỗi nghệ sĩ được hướng dẫn, khuyến khích và phát triển dồi dào, do đó được phát triển mạnh. Nhiều nhân tài nghệ sĩ được nâng đỡ để phát huy năng khiếu. Các xu hướng nghệ thuật cũng được hướng dẫn và khuyến khích. Một số thanh niên có thiên tư về mỹ thuật đã được tuyển chọn để áp dụng phương pháp mỹ thuật Tây Phương vào nền mỹ thuật thuần tuý cổ điển của Việt nam

Điều đặc biệt ở Victor Tardieu là ông luôn luôn tỏ ra biết quý trọng những tài năng của Việt nam, mặc dù những người nghệ sĩ này bấy giờ trên danh nghĩa vẫn còn là học trò của ông. Victor Tardieu còn có công rất lớn ở chỗ, mặc dù trường cao Đẳng Mỹ Thuật Đông Dương luôn luôn bị chính quyền thực dân phản đối; hằng năm, trong kỳ hội đồng tối cao kinh yế Đông Dương, ông thường bị đả kích về các chi phí để duy trì ngôi trường này, chi phí nhiều mà chẳng mang lại lợi ích cụ thể nào, ông vẫn hết sức bền chí để bảo vệ sự tồn tại của nó. Những cơn sóng gió qua đi và Trường Mỹ Thuật Đông Dương cũng đã đứng vững, mãi cho đến năm 1945 mới phải ngừng hoạt động vì những biến cố chính trị mới.

( <----------Rửa rau, tranh lụa của họa sĩ Nguyễn Phan Chánh)

Năm 1931, tại Hội Chợ Đấu Xảo thuộc địa Paris, hội họa Việt Nam xuất hiện và được xem như đã thành hình, được khen ngợi ở Pháp, rồi ở Ý, Bỉ, Mỹ. Chính Victor Tardieu đã đích thân mang tranh của các họa sĩ Đông Dương về Pháp bày trong dịp triển lãm này. Trong kỳ triển lãm tại Hội Chợ Đấu Xảo tại Paris năm 1931, chỉ mới riêng tranh lụa của Nguyễn Phan Chánh cũng đã gây được một sự chú ý hết sức đặc biệt với công chúng thưởng ngoạn ở đây. Nguyễn Phan Chánh gửi dự triển lãm sáu bức lụa: Rửa Rau, Em Bé Cho Chim Ăn, Bữa Cơm, Người Hát Rong, Lên Đồng, Chơi Ô Ăn Quan

Trong một thư riêng đề ngày 24.5.1931 từ Paris, Victor Tardieu đã viết cho Nguyễn Phan Chánh: ... "Ở đây mọi việc đã diễn ra tuyệt vời. Phòng tranh của chúng ta đã khai trương cho công chúng vào xem và chúng ta đã đạt được thành công rực rỡ. Tôi vui mừng báo cho anh hay là các bức tranh lụa của anh rất được hâm mộ và người ta đã mua ngay bốn bức trong số đó

. "Các bức tranh lụa của anh đã thành công rất lớn, tất cả đều đã bán hết ... Giá tôi có thêm nữa, chắc chắn là tôi sẽ bán hết ngay. Chúng ta lại sắp bày tranh ở La Mã và sau đó ít lâu, ở Luân Đôn. Nếu anh còn có những bức lụa như những bức tôi mang theo, tôi bảo đảm là sẽ bán hết cho anh." (Tư liệu của gia đình Nguyễn Phan Chánh. Dẫn theo Nguyệt Tú và Nguyễn Phan Cảnh, “Họa sĩ Nguyễn Phan Chánh”, NXB Văn Hóa, Hà Nội 1979)

Năm sau nữa, vào kỳ Giáng Sinh 1932, báo ảnh Illustration đã in màu rất đẹp và trang trọng bốn bức: Chơi Ô Ăn Quan, Rửa Rau, Em Bé Cho Chim Ăn, và Lên Đồng. Mấy sự kiện nhỏ vừa dẫn cũng đủ cho chúng ta thấy, thông qua Trường Mỹ Thuật Hà Nội, nền nghệ thuật mới đã hình thành và đã phát triển tốt đẹp như thế nào ngay từ bước khởi đầu.

Riêng về trường hợp Nguyễn Phan Chánh, chúng ta cần thấy rõ một điểm rất cơ bản là, mặc dù nhờ ở Trường Mỹ Thuật Đông Dương mà Nguyễn Phan Chánh đã tìm thấy được chính bản thân mình và thế đứng của mình giữa thế giới nghệ thuật tạo hình, nhưng Nguyễn Phan Chánh không phải đã tiếp thụ nền mỹ thuật phương Tây một cách say mê, để rồi dấn bước vào như các bạn đồng môn Lê Phổ, Trần Văn Cẩn, Georges Khánh, Lê Văn Đệ, Tô Ngọc Vân. Nguyễn Phan Chánh không hoàn toàn nôn nả với cái mới, mà vẫn cứ đi tìm đẹp giữa những điều cũ kỹ, hơi cổ lỗ nữa là khác, với những đường nét và màu sắc đạm bạc từ nhiều tranh cổ Trung Hoa và Nhật Bản, cùng với màu sắc hơi sẫm tối, thanh đạm của đất nước và của chính bản thân mình.

Như vậy, chỉ mới trong vòng vài năm, trường Mỹ Thuật Hà Nội đã đạt được những kết quả lớn lao, ngoài cả sự trông đợi của mọi người, qua các kỳ triển lãm trong và ngoài nước

- Triển lãm Mỹ Thuật của Trường Mỹ Thuật Đông Dương (Hà Nội) năm 1929

- Triển lãm Mỹ Thuật Quốc tế tại điện Vincennes (Pháp) năm 1931.

- Salon des Artistes Francais năm 1933 tại Paris.

Nhận xét về cuộc triển lãm của Trường Mỹ Thuật Hà Nội năm 1929, cây bút phê bình Yvonne Schultz trong một bài viết in trên L'Avenir du Tonkin, in lại trên Tạp chí Nam Phong, số 145, tháng 12. 1929, đã nhận xét: "Cuộc triển lãm bế mạc đã để lại trong lòng mọi người những dư âm của một thành công toàn diện. Dưới sự dìu dắt khéo léo của họa sĩ Victor Tardieu, những tài năng Việt Nam có dịp thức tỉnh và sinh hoạt, không phải hoàn toàn theo kiểu Âu Châu, mà là theo một nếp sống Á Châu đổi mới. Họ đã khai sinh cho một kỷ nguyên. Môn phái hội họa này, từ nay chúng ta có thể gọi là "môn phái An Nam", sẽ làm giàu cho Viễn Đông bằng những tác phẩm cấu tạo theo cảm xúc của người An Nam thế kỷ XX ..." (6)

Và đến phòng triển lãm "Salon Unique 1943" thì phải nói là nền nghệ thuật mới đã biến chuyển quá sức nhanh. Ở chỗ này, có lẽ chúng ta dễ dàng đồng ý với đánh giá của Thái Tuấn: "So với lịch sử nghệ thuật của nước Pháp, hơn ta chừng vài thế kỷ, thì hai mươi năm học hỏi kể thật quá ngắn nếu dân tộc đã không có sẵn một cảm quan nghệ thuật. Sự học hỏi về kỹ thuật trong hai mươi năm là quá đủ, để ta có thể sáng tạo theo cảm quan đặc thù của mình." (7)

Trong khí thế mới, bầu khí hội họa biến chuyển rất nhanh. Đường nét cùng màu sắc cũ kỹ, mềm mại, yểu điệu của những bức tranh lụa đã dần dà mất đi, thay vào đó là sự tràn ngập của tranh sơn dầu, một nghệ thuật đầy tính chất Âu Châu. Những lề lối xưa xũ đang chìm vào quên lãng, người nghệ sĩ mới sáng tác với cảm xúc chân thật, với một bút pháp hoàn toàn mới mẻ.

Trong bài viết Nghệ Thuật Việt Nam Hiện Đại Và Tương Lai Hội Họa đăng trên Tạp chí Thanh Nghị, từ trước Cách mạng tháng Tám, dưới bút hiệu Tô Tử, Tô Ngọc Vân đã trích đăng đoạn tâm sự dưới đây của một họa sĩ đã nhiều lần mang lại cho người đương thời bấy giờ cái hương vị của Việt Nam thời cổ:
"Các anh coi tôi là một nghệ sĩ Việt Nam thuần túy: các anh đã nhầm lớn.

Xin thú thật: tôi đã khéo đóng một vai trò. Các anh có biết tôi đã hy sinh những gì để được "khán giả" ngợi khen đến thế. Trước hết tôi phải bỏ hẳn cái "tôi" đi, gác nó thật xa, để tiện quay lại nhìn cảnh vật ngày nay với con mắt người Việt Nam cố cựu ngàn xưa. Tôi phải kiểu cách, phải giả vờ, phải thản nhiên chép lại những lề lối trước, nhận xét xem thuở ngàn xưa người ta hình dung sự thật thế nào, cách quan sát mỹ thuật đến giới hạn nào thì ngừng lại. Tôi đã lãnh đạm làm công việc một nhà khảo cổ. Khi tác phẩm hoàn thành, tôi tự tìm mình trong đó, tuyệt nhiên không thấy một chút gì mình! ...

"Các anh có thấy nghệ thuật hội họa Âu Tây có phép mầu nhiệm biến hóa để tả những nỗi phức tạp của lòng ta: cái thể chất sơn dầu quền quện, phong phú, hiện thực, tôi thấy nó thuận tiện cho tôi quá. Để giải tỏa tâm hồn mình, những băn khoăn hồi hộp nó xao xuyến, nung nấu tâm trí mình. Ở nghệ thuật sơn dầu, tôi không dối người, dối mình nữa, tôi có cảm giác được thảnh thơi, không bị câu thúc như trên đất nước sở hữu của mình vậy ..." (8)

Chúng tôi trích dẫn lại đoạn trên, để khi nghiên cứu giai đoạn nghệ thuật này, chúng ta có thể hiểu thấu được những biến đổi sâu xa và gần như toàn diện của cả một thời kỳ bản lề của nghệ thuật Việt Nam, và sẽ còn nhiều biến chuyển hơn nữa để bước qua một giai đoạn mới của nền nghệ thuật Việt Nam hiện đại.

Dù đã trích dẫn dài dòng ở bên trên, chúng tôi cũng xin dẫn thêm ở đây một chút nữa ghi nhận từ năm 1940 của Tô Ngọc Vân, một thành viên xuất sắc và là nhân chứng sống động vào thời kỳ phôi thai của nền nghệ thuật mới: "Tôi còn nhớ năm 1929 ở phòng triển lãm thứ nhất của người An Nam, lần đầu các nhà mỹ thuật Việt Nam đưa tác phẩm ra trình công chúng. Công chúng chỉ cười, chê. Những người đứng đắn thì bảo đó là việc bôi bác long trọng vô ý thức. Đến năm 1931 kết quả tốt của tác phẩm mỹ thuật Việt Nam bày ở cuộc đấu xảo thuộc địa Pháp, những tin, những bài báo ngoại quốc làm hứng khởi nghệ sĩ nước ta, có ảnh hưởng là đưa lại cho công chúng An Nam một chút lòng tin ở tương lai mỹ thuật. Họ chưa thích, nhưng họ không hoài nghi như trước nữa.

"Rồi tiếp đến những cuộc trưng bày Việt Nam khác ở phòng triển lãm Paris, đến những sự khuyến khích liền liền ở Pháp đưa lại. Ngày nay ta thấy hàng vạn người An Nam kéo nhau đến xem một cuộc triển lãm, cái kết quả ấy không phải ngẫu nhiên mà có." (9)

Nói tóm lại, chỉ trong vòng chưa đầy 1/4 thế kỷ ngắn ngủi, Trường Mỹ Thuật Đông Dương đã cống hiến một tầng lớp họa sĩ tiền phong cho nền hội họa Việt Nam hiện đại. Những họa sĩ này, tiếp thu và dấn mình vào nền nghệ thuật mới với tất cả lòng say đắm cùng ý thức thẩm mỹ vững chãi. Chúng ta có thể xem lại những tấm tranh đặc sắc của các danh họa thời ấy, những cảnh tượng nâu đen, cũ kỹ, êm đềm và thơ mộng rất Việt Nam trong tranh Nguyễn Phan Chánh được dư luận Pháp đặc biệt chú ý đến tại Paris năm 1931, những phong cảnh của Lương Xuân Nhị, Nguyễn Gia Trí, Nguyễn Đỗ Cung, những thiếu nữ đầy vẻ lãng mạn đang xõa tóc gội đầu, ngồi trước bình phong cũ, tựa bên bình hoa sen hay một khóm huệ, ngồi trên thảm cỏ xanh hay dưới tàn cây giữa vườn cũ một buổi trưa hè của những Tô Ngọc Vân, Lê Phổ, Mai Trung Thứ.
Chúng ta còn phải nhắc đến nhiều tên tuổi khác như Lê Văn Đệ, Vũ Cao Đàm, Lê Thị Lựu, Hoàng Tích Chù, Nguyễn Tường Lân, Trần Văn Cẩn, Hoàng Lập Ngôn, Nguyễn Khang, Lưu Văn Sìn, Nguyễn Tiến Chung, Tôn Thất Đào, Lê Yên, Nguyễn Văn Tỵ, Nguyễn Anh, Phạm Đăng Trí, Văn Cao, Bùi Xuân Phái, Huỳnh Văn Gẩm, Diệp Minh Châu, Nguyễn Tư Nghiêm. Chúng ta khẳng định vai trò những họa sĩ này không chút ngần ngại: họ đã đổi mới ngôn ngữ tạo hình, đảo lộn tất cả những lề thói cũ, là một cuộc cách mạng toàn diện triệt để, để đặt nền tảng cho một nền nghệ thuật mới mẻ hoàn toàn.

Trường Mỹ Thuật Hà Nội được thành lập kịp thời, đặt nền móng cho một nền nghệ thuật Việt Nam hiện đại. Phải nói rằng sức tác động của ngôi trường này thực rất to lớn, tạo nên một bước nhảy vọt, gần như cắt đứt hẳn với truyền thống để chuyển qua một nền nghệ thuật hoàn toàn mới. Hãy đọc lại chút nhận xét này của một cây bút lịch lãm, học giả Ưng Quả, về nền mỹ thuật truyền thống của thời kỳ trước khi có Trường Mỹ Thuật Hà Nội: "Trải qua nhiều thế kỷ vẫn con rồng bò trên những bực thang ở các ngôi đền; vẫn bông quì quen thuộc nở trên những bức hoành hay cánh cửa. Vẫn con hươu ấy, vẫn gốc thông ấy, khóm trúc ấy ... Trong khi các văn nhân thi sĩ tiếp tục thêu dệt trên những huyền thoại và đề tài bất biến, các họa sĩ kiên nhẫn chép lại những đề tài và kiểu mẫu không thay đổi." Dĩ nhiên, với nhận xét như thế, Ưng Quả đi tới một định nghĩa xác đáng về người nghệ sĩ truyền thống, là người rất chăm chỉ về chân tay nhưng lại rất lười biếng về trí óc. (10)

Nền nghệ thuật hiện đại của Việt Nam chào đời, rồi ngày càng phát triển mạnh, và ngày nay đã có được một bộ mặt riêng biệt, tất cả đều bắt nguồn từ dấu mốc là sự hình thành của Trường Mỹ Thuật Đông Dương từ năm 1925. Đó là một duyên may đặc biệt giữa cuộc gặp gỡ Đông Tây trên đất nước chúng ta, cũng là cuộc gặp gỡ đầy bạo lực và cay đắng giữa hai nước Pháp-Việt. Và dù thế nào chăng nữa, chúng ta luôn luôn nhắc đến điều này với lòng biết ơn đối với họa sĩ Victor Tardieu, người nghệ sĩ đã có cái nhìn và tấm lòng rất đặc biệt với đất nước chúng ta, với nền mỹ thuật của dân tộc chúng ta.